هنر فیگوراتیو

نویسنده: ایکاروس، تاریخ انتشار: شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۷

هنر فیگوراتیو که گاها به آن فیگوریتیویسم نیز گفته می شود، به توضیح آثار هنری (غالبا مجسمه سازی و نقاشی) می پردازد که از موضوعات و منابع واقعی پیرامون نشات می گیرد. این سبک در فلسفه هنر به نمایندگی و یا جایگزینی یک تمثال و یا یک اثر هنری واقع گرا با موضوع واقعی نیز اتلاق میگردد و از کلمه انگلیسی «Representational» در آن استفاده می شود. اصطلاح هنر فیگوراتیو در مقابل اصطلاح هنر آبستره نیز به کار می رود. به بیان دیگر از زمان بروز و ظهور هنر آبستره اصطلاح هنر فیگوراتیو، در تقابل با آن رایج گشته و به هر شکل و یا نمادی که به دنیای واقعی مربوط باشد و به تصویر کشیده شده و یا به شکل حجم در آمده باشد، گفته میشود.

فیگوراتیو مدرن از رئالیسم مدرن متمایز می باشد. هنرمندان حوزه رئالیسم بیشتر از روشها و سبکهای قبل از جنبش امپرسیونیسم استفاده می نمایند. فیگوراتیو مدرن را بیشتر می توان به جنبش های اکسپرسیونیسم و سبکهای بعد از آن در دوران معاصر ربط داد. پیکاسو در سالهای 1920 یک نمونه بارز در نقاشی فیگوراتیو مدرن می باشد. آلبرتو جاکومتی در سالهای 1940 یک مثال خوب برای مجسمه سازی فیگوراتیو است. بعد از جنگ جهانی دوم هنرمندان مهم و تاثیر گذار این هنر عبارتند از فرانسیس بیکن، لوسین فروید و هنرمندان دیگر مدرسه لندن.

توضیحی که برای تعریف این هنر در بالا ذکر شد را نباید با تعریف طراحی فیگور اشتباه کرد. طراحی بدن انسان یا طراحی فیگور به طراحی شکل انسان در حالت‌های بدنی مختلف با استفاده از هر ابزار طراحی گفته می‌شود. این گرایش شامل دامنه‌ی گسترده‌ای از طرح‌های با جزئیات، همراه با خط ها و یا یک طرح ساده را شامل می‌شود. یکی از پیچیده ترین و در عین حال مهم ترین طراحی های فیگور، طراحی زنده می باشد که به طراحی بدن انسان بر پایه مدل زنده گفته می‌شود. درجات نمایندگی یا جایگزینی «Representational» بستگی به میزان توجه به جزییات، و همچنین مقدار تسلط هنرمند بر آناتومی بدن دارد. در ضمن درجه ساخت و سازی که هنرمند آن را مد نظر قرار می دهد از اهمیت قابل توجهی برخوردار می باشد. کنکاش و نگاه کردن دقیق، که به اصطلاح ورزش دادن چشم نیز گفته می شود در این هنر از اهمیت خاصی برخوردار است. طراحی فیگور یک تخصص بسیار پیچیده مهم و پایه ای است، که خود به تنهایی می تواند به عنوان هنری مستقل شناخته شده و یا یک فعالیت مطالعاتی باشد که در انتها منجر به خلق یک مجسمه یا یک نقاشی رنگی گردد.

تقریبا تمام هنرمندان با این موضوع که طراحی فیگوراتیو مشکل ترین گرایش در هنر می باشد هم نظر هستند. این رشته نیازمند صبر و دوره های آموزشی طولانی می باشد. همانطور که قبلا ذکر شد طراحی فیگور می تواند پایه بسیاری از هنر های دیگر مانند تصویر سازی، مجسمه سازی، طراحی و نقاشی پرتره، و تصویر سازی پزشکی باشد.

بعضی مواقع حتی می توان ترکیبی از تمامی موارد ذکر شده را به مرحله اجرا گذاشت. در دوره های آموزشی طراحی فیگور بیشترین تمرکز بر روی مدل زنده می باشد. استفاده از منابع عکس برای مدل، البته امری نسبتا متداول است. اما در بسیاری از محافل استفاده از عکس مورد نقد سنگین قرار می گیرد. زیرا بسیاری از اساتید این فن معتقد هستند که استفاده از یک منبع بصری تخت در جهت آموزش می تواند آسیبهایی را به توان طراحی و تجزیه و تحلیل هنرجو وارد کند. اما یک دوره ترکیبی بین مدل زنده و تصویر در بسیاری از آکادمی های معتبر جهان توصیه می گردد. طراحی ذهنی اکثر مواقع به دلیل بسط و گسترش قوه خلاقیت مورد استقبال و تشویق قرار میگیرد، و از طرف دیگر به دلیل نقصانهای احتمالی در تناسبات بدن انسان مورد انتقاد قرار میگیرد. طراحی بدن انسان به دلیل ماهیت تناسباتی بسیار پیچیده ای که دارد بدون یک منبع و مدل کاری تبدیل به عملی بسیار دشوار و پیچیده می گردد و برای شخصی که تجربه کار با مدل زنده را دارا نمی باشد تقریبا غیر ممکن است.

در پیشبرد روند طراحی و تبدیل شدن اثر هنری به یک فرم رئال و قابل قبول برخی بر روی روابط شکل و نور سایه تمرکز می نمایند، به طوری که به فراگیری و تجزیه و تحلیل نور و تنالیته و ایجاد لایه های مختلف آن بر روی بدن توجه کرده و آنها را به تصویر می کشند. برخی دیگر با هدف درک و مطالعه بر روی آناتومی کار را پیش می برند، به طوری که با یک اسکلت زیرین و کلی بدن آغاز کرده و شروع به سازماندهی اعضای بدن و ماهیچه ها می کنند، و در پایان شروع به طراحی پوست بر روی این عناصر می نمایند. توجه نمایید که روش دوم روشی دقیق تر و ساختارمند تر نسبت به روش اول می باشد و طبیعتا نیازمند شناخت و مطالعه کافی در حوزه علم آناتومی بدن انسان می باشد. روش سوم دیدن تمام عناصر بدن به مثابه اشکال هندسی می باشد، برای مثال سر را به عنوان یک بیضی و ...

کشورهای صاحب نام در طراحی فیگور که از دیر باز در این هنر معروف بوده اند روسیه و ایتالیا می باشند. قاعدتا کشورهای دیگری مانند فرانسه، آلمان ، اسپانیا و حتی آمریکا نیز هنرمندان بزرگی در این عرصه داشته اند. اما اگر بخواهیم خاستگاه این هنر را مورد بررسی قرار دهیم اولین کشور مهم همانا ایتالیا می باشد. در این کشور و در دوره رنسانس با ظهور هنرمندان بزرگی چون لئوناردو داوینچی مطالعه فیگوراتیو و آناتومی به شکل علمی و مدرن آن متولد شد.

اگر بخواهیم به دسته بندی های بالا توجه کنیم علمی ترین و ساختارمند ترین روش طراحی فیگور همان روش دوم که پی ریزی استخوان ها و ماهیچه ها است می باشد. بزرگان و مبتکران این سبک همگی در ایتالیا می باشند. اما روسها بیشتر به روش هندسی دیدن اعضای بدن تمایل دارند و بعد از تبدیل اعضای بدن به اشکال هندسی آنها را روی هم سوار کرده و شروع به سایه زدن و حجم پردازی می نمایند.

در مطالعاتی که هنرمندان طراحی فیگور و آناتومیست برای تناسبات بدن انجام داده اند به نتایجی رسیده اند که در اینجا به طور خلاصه به شرح آنها می پردازیم:

قد یک انسان معمولی به طور متوسط شامل هفت سر و نیم (با احتساب خود سر اول) از همان انسان بر روی هم می باشد، در کلاسهای طراحی فیگور این تمرین یکی از تمرینات اولیه برای هنرجویان می باشد.

فیگور ایده آل که معمولا در طبیعت یافت نمی شود و ابتکار هنرمندان یونان باستان همچون فیدیاس و دیگران بود هشت سر می باشد.

برای فیگورهای حماسی و یا به تصویر کشیدن الهه ها و رب النوع ها از سیستم تناسبات هشت ونیم سر استفاده می شود. معمولا در این فیگورها قفسه سینه بزرگ تر از حد معمول و پاها بلند تر به تصویر کشیده می شوند. توجه داشته باشید که قوانین ذکر شده برای فیگورهای ایستاده می باشد و برای پوزها با حالات دیگر همین قانون عکلکرد مشابه ای دارد، اما هنرجو با توجه به حالت فیگور به تغییر در آنها می پردازد. مثلا برای یک فیگور نشسته (بسته به حالت نشستن) تعداد سرها تغییر خواهد کرد، یا مثلا یک فیگور که اعضا و قسمت های آن در پرسپکتیو قرار گرفته اند قوانین متفاوتی صدق خواهند کرد.

ابزار پر کاربرد تر در هنر فیگور

در اینجا به توضیح در مورد متریال های مناسب برای این سبک هنری می پردازیم. در فرانسه قرن نوزدهم میلادی برای طراحی فیگوراتیو توصیه به استفاده از مداد کنته چرب میشد، که از نوعی روغن پودر سیاه یا رنگی و موم در ساخت آن استفاده می شود. در این سبک هنرمند نمی تواند از پاک کن در کار استفاده نماید. در عوض هنرمند می بایست برای نقاط نورانی فیگور از سفیدی خود کاغذ استفاده نماید. اما ابزار مدرن تر که محبوبیت بیشتر نیز دارند استفاده از ذغال چوب درخت انگور است. به عنوان ساپورت نیز نوعی کاغذ با بافت نسبتا زبر استفاده می شود. این همان ذغالی است که در ایران به ذغال طبیعی مشهور است. این نوع از ذغال قابلیت محو شوندگی بسیار بالا دارد و همینطور به سادگی پاک می شود. این دو فاکتور از امتیازات این ابزار محسوب می گردد. اما در عین حال این ابزار بسیار ناپایدار است. بنابراین پس از اتمام کار نیاز به استفاده از فیکساتیو برای پایدار کردن آن وجود دارد.

اما یکی از دقیق ترین متریالها برای طراحی مداد گرافیت می باشد که انواع مختلف از B9 خیلی نرم تا B1 نیمه نرم و H1 نیمه سخت تا H9 بسیار سخت برای آن وجود دارد. همانند ذغال این ابزار نیز قابلیت پاک شوندگی و محو شوندگی را داراست.

بدن انسان موضوع طراحیها و نقاشی های ماقبل تاریخ نیز بوده است. بنابراین، این هنر بسیار ریشه دار و غنی ای می باشد و همیشه در آتلیه ها و مراکز آموزشی معتبر جهان طراحی بدن یکی از ارکان آموزشی در رشته های نقاشی و مجسمه سازی بوده است. در گذشت سالها، کشورها و هنرمندان بسیاری در بسط و پیشرفت این هنر دست به تحقیق و تلاش زده اند و همچنان نیز این روند و روال ادامه داشته و از دل این سبک غنی و جذاب روشها و سبکهای مختلفی متولد می گردد.

و اما هنر و طراحی فیگور در ایران

در کشور ایران متاسفانه طراحی فیگور به صورت علمی و آکادمیک وجود ندارد. کم توجهی بسیار به تناسبات، ارجح بودن کمیت نسبت به کیفیت، کار کردن به صورت سریع و شتابزده!!!!! و فقر شدید دانش آناتومی باعث شده که هنرجویان ایرانی در زمینه طراحی فیگور جزو کم سواد ترین هنرجویان و در آینده کم سواد ترین هنرمندان جهان قرار گیرند. بدبختانه این پدیده ناامید کننده در بین اساتید معروف و به نام ایران نیز به وفور دیده می شود. البته ناگفته نماند که در سالهای اخیر به لطف شبکه اینترنت و همت و علاقه عده ای بسیار انگشت شمار از اساتید ایرانی این سبک بسیار مهم و پایه ای در ایران پیشرفتهای قابل توجهی داشته و عده ای بسیار قلیل از اساتید در ایران وجود دارند که به سطوح بالا و پیشرفته این رشته دشوار و پیچیده دست یافته اند. اما نه در محیط های دانشگاهی و آکادمیک، بلکه به تنهایی و به دلیل تمایل به آموختن و رسیدن به دانش و مهارت روز جهان و با تکیه بر تحقیق و کار سخت و طاقت فرسا.