تعریف اسکیس در طراحی و نقاشی و انواع آن

نویسنده: ایکاروس، تاریخ انتشار: سه شنبه، ۲۲ بهمن ۱۳۹۸

اسکیس (Sketch) یا اسکچ نوعی طراحی غالبا سریع است. این نوع طراحی اصطلاحا با دست آزاد انجام میگردد و انتقال احساس، بسیار در آن دخیل می باشد. طراحی سریع و یا طراحی یادداشتی هم مترادفهایی برای این سبک هستند که میتوانند معرف این نوع از طراحی باشد. کلمه اسکیس از یک عبارت یونانی گرفته شده است که به معنای بداهه می باشد. اصولا اسکیس و انواع آن در زیر مجموعه آثار تمام شده، دسته بندی نمی شود و برای اهداف و مقاصد گوناگونی به انجام می رسد. این اهداف می تواند ثبت یک ایده در جهت عدم فراموشی آن توسط هنرمند باشد. و یا می تواند در جهت بسط و یا ارتقای یک ایده و یا طرح، و برای اجرای بهتر آن در آینده باشد.

اسکیس غالبا به صورت ساده تر از یک کار کامل و با ابزار و مدیوم های گسترده و گوناگونی اجرا میشود. اصلی ترین ابزارها برای اجرای این تکنیک وسایل طراحی می باشند. ابزارهای مرسوم برای اجرای آن، ابزارهای خشک مانند مداد گرافیت، ذغال و پاستل می باشند. اما همانطور که گفته شد این بدان معنا نیست که در این تکنیک طراحی، محدودیتی در جهت انتخاب ابزار وجود داشته باشد. بدین معنا که می توان از انواع قلم فلزی و جوهر، قلم دیجیتال، خودکار، ماژیک و حتی رنگ روغن و آبرنگ نیز استفاده نمود. کارهایی که با دو مورد آخر اجرا شده باشند، تحت عنوان اسکچ رنگ روغن و آب رنگ نیز مشهور می باشند. اما نکته جالب این است که حتی مجسمه سازان می توانند یک اسکچ سه بعدی را خلق نمایند و با استفاده از ابزاری مانند گل و یا موم مجسمه سازی دست به خلق اشکال سه بعدی در جهت مطالعه و بررسی کار اصلی بزنند.

طراحی اسکیس به طور کل بخش مهمی از مطالعات هنرجویان در هنر می باشد. این نوع از مطالعات می تواند شامل طراحی فیگوراتیو از مدل زنده در زمانها و فواصل کوتاه باشد (طراحی تند). این نوع از طراحی فیگور در پوزهای چند ثانیه ای تا چند دقیقه ای از مدل به انجام می رسد. یک اسکچ معمولا یک کار سریع می باشد و به بیان دیگر یک طراحی مقدماتی بوده که می تواند پایه و به اصطلاح فونداسیون کار اصلی باشد که اغلب با دو اجرای متفاوت به انجام میرسند، اما مقصد هر دوی آنها یکی است. بسیاری از اساتید قدیمی این طرحهای سرعتی را، در همان ساپورت اصلی به اجرا در آورده و اثر نهایی را بر روی همان اسکیس اجرا می کردند. این امر امروزه با تکنولوژی اشعه ایکس قابل رویت و اثبات می باشد. بسیاری از هنرمندان تجسمی، اسکچ اولیه کار را کوچکتر از کار اصلی و در برخی مواقع نیز بزرگتر از آن اجرا می نمایند. دفتر اسکچ برخی از هنرمندان، در خور توجه و بسیار پر اهمیت می باشند. این دفاتر هنرمندان بزرگ، همچون لئوناردو داوینچی و ادگار دگا خود به تنهایی تبدیل به یک قطعه هنری بسیار پر اهمیت و پر ارزش شده اند. در بسیاری از صفحات این دفاتر می توان طرح هایی را ملاحظه کرد که حتی در دسته طراحی های به پایان رسیده و نهایی، دسته بندی می شوند. از طرف دیگر بسیاری از اسکیس های موجود در این دفترچه ها پایه و اساس آثار بسیار مشهور و ستودنی این هنرمندان بوده است.

دفتر اسکیس نوعی ساپورت به شکل کاغذ های تجمیع شده در کنار هم می باشد که هنرمند همیشه آنها را در دسترس و نزدیکی خود نگاه می دارد و به محض نیاز به آن، ایده های خود را در آن ثبت می نماید. این ساپورت می تواند به شکل کاغذهای جدا از هم و یا یک دفترچه منظم باشد. اسکچ همینطور در رشته ها و دسته بندی های دیگر نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد. رشته ای مانند طراحی صنعتی نیز از این دسته می باشد. همینطور در معماری نیز طراحی اسکیس تکنیک مورد استفاده قرار میگیرد. در معماری پلانها و یا بسط و تولید یک ایده با استفاده از این تکنیک به اجرا در می آید.

انواع اسکیس و تاریخچه آن

در دوره باستان و آنتیک، هنرمندان از قلم فلزی و خط گذاری با آن برای اسکچ بر روی کاغذ پاپیروس استفاده می کردند. در دوره رنسانس این قلمها با استفاده از فلزهای مختلف مورد آزمایش قرار گرفت و طراحی با آنها ساده تر و زیبا تر شد. یکی از بهترین قلمهایی که در این دوره برای این منظور مورد استفاده قرار گرفت قلم با استفاده از فلز نقره بوده است. در این دوره به هنرجویان قلمهایی نوک تیز و صفحات مومی برای تمرین طراحی و اسکیس زدن داده می شد. رواج این امر به این سبب بوده که اثر وسیله نوک تیز بر روی صفحات مومی به سادگی قابل پاک شدن است و می توانستند از صفحات به دفعات استفاده نمایند. با این حال بسیاری از هنرمندان این اسکچ ها را حفظ می کردند. در آن دوره، این طراحی ها در دسته هنرهای زیبا دسته بندی نمی شدند و بنابراین در مارکت هنری نیز قابل فروش نبودند. اما در قرون 18 و 19 میلادی این طرحها به عنوان یک هنر مستقل شناخته شد و طرحها را اثر هنری بحساب آوردند. اسکچینگ با ظهور مکتب طبیعت گرایی رونق بیشتری پیدا کرد به طوری که هنرمندان این سبک پیوسته دفتر کوچکی را در سفرهایشان با خود حمل می کردند و به ثبت صحنه ها در طول مسافرت می پرداختند. در این دفترها طرحهای سریعی که از حیوانات، مناظر طبیعی و گلها گشیده بودند، به چشم می خورد. این تکنیک در میان هنرمندان آماتور و حرفه ای بسیار محبوب شد و از طرف دیگر تبدیل به وسیله ای برای ثبت خاطرات گشت. این ابزار به نحوی جای خالی دوربین عکاسی که در آن دوران وجود نداشت را پر کرده بود. اما امروزه با وجود کامپیوتر و دوربینهای قدرتمند عکاسی، نوع استفاده از این ابزار دستخوش تغییراتی شده است. از کامپیوتر و نرم افزارهای آن در جهت ابزاری برای طراحی اسکیس استفاده می شود. نرم افزارهایی مانند SketchBook Pro جزو این ابزارها می باشند. با این حال اسکچ همچنان به شکل سنتی خود در میان هنرمندان حفظ شده است ومعماران و نقاشان همچنان از این سبک از طراحی استفاده می کنند.

در اینجا به بررسی انواع اسکچ و موارد کاربرد آن در هنر به صورت دقیق تر خواهیم پرداخت. به طور کل سه نوع اصلی اسکیس وجود دارد:

1- کروکی (Croquis)
از این کلمه در ایران برای ثبت آدرس به صورت تصویری نیز استفاده می گردد. یک اسکیس کروکی معمولا برای به خاطر سپردن یک صحنه یا فیگور مورد استفاده قرار می گیرد. و یا اگر هنرمند بخواهد مفهوم یا ایده ای را به مدت طولانی ثبت نماید از این روش استفاده می کند. بر طبق خصوصیت اصلی این نوع، نیز نیازی به پایان رساندن طرح تا انتها نیست.

امروزه طراحان مد و فشن از این سبک برای نشان دادن یک مدل زنده استفاده می نمایند. حتی امروزه می توان مدل های آماده کروکی را دانلود نمود و با نرم افزارهایی مانند ایلوستریتور مورد استفاده قرار داد. به این مدل ها در اصطلاح لفظ تمپلیت Template اتلاق می گردد.

2- Pochade (متاسفانه برای این نوع از اسکیس معادل فارسی مناسب وجود ندارد.)
هنرمندان از این نوع معمولا برای ثبت طرح هایی در مورد مناظر طبیعی استفاده می کنند. برخی از نقاشان از رنگ برای ثبت حس و حال و اتمسفر فضای رویت شده بهره برداری می نمایند. در حالی که سبک کروکی شامل خطوط ساده و سریع می باشد، در سبک Pochade بیشتر استفاده از رنگهای کلی و ساده را شامل میشود. پس توجه داشته باشید که در این سبک از اسکچ، رنگ، نقش مهمی ایفا می نماید. بسیاری از هنرمندان از این نوع برای ثبت مناظر طبیعی بهره برده و از آن در مقیاسهای کوچک استفاده می کنند. سپس اسکیس را به استودیوی خود آورده و آنرا در مقیاسهای بزرگ اجرا می کنند. هنرمندان امپرسیونیسم استفاده از این اسکچها را ترجیح می داده اند. نقاشان بزرگی مانند ادوراد مانه و کلود مونه از این تکنیک بسیار استفاده می کرده اند. از طرف دیگر نقاش مشهور ونگوگ نیز از اسکیس Pochade در آثار خود استفاده می کرده است. وی در نقاشی های فضای باز خود با استفاده از این تکنیک شمای کلی کار را بر روی بوم پیاده کرده و سپس در فضای آتلیه خود اقدام به کامل کردن آن می نموده است. ذکر این نکته نیز لازم می نماید که در برخی موارد این نوع از اسکچ به عنوان یک اثر هنری کامل نیز به حساب می آید و آنرا به نمایش می گذارند.

3- اسکیس چهره
همانطور که از اسم این نوع بر می آید این تکنیک مربوط به طراحی چهره بوده و مخصوص ثبت کاراکتر و یا حالت احساسی چهره یک فرد در یک لحظه کوتاه می باشد. بدین معنی که شخص در یک لحظه خاص به دلیل تراوشات شدید احساسی حالتی خاص و خالص را در صورت خود بروز میدهد و هنرمند طراح آن حالت را در دفتر طراحی خود ثبت می نماید. اسکیس پرتره همینطور برای تصمیم گیری انتخاب زاویه مناسب برای اجرای یک طراحی و یا نقاشی چهره مورد استفاده قرار می گیرد. بدین معنی که هنرمند طراح قبل شروع به کار از یک مدل زنده ابتدا اقدام به ایجاد چند طرح سریع و یادداشتی از صورت مدل مورد نظر در زوایای متفاوت می نماید و سپس بهترین زاویه را از میان این طرحها انتخاب نموده و طراحی اصلی و زمان دار را بر مبنای آن آغاز می نماید. این طراحی های یادداشتی با مدیوم های گوناگونی مانند ذغال، مداد، آبرنگ و یا اکلریک اجرا می شود و از خصوصیات بارز و مورد توجه در این آثار داینامیک و پویا بودن آنها و همینطور بیان احساسات شدید و نمایش کاراکتر در آنها می باشد.

اسکیسها علاوه بر سه تکنیک متفاوتی که در بالا ذکر شد کاربردهای عمومی بیشتری نیز دارند که در اینجا به چند مورد از آنها که رایجتر می باشند اشاره می نماییم:

اسکیس اتاق دادگاه
این نوع همانطور که از اسم آن پیداست مخصوص دادگاهها می باشد و در گذشته بیشتر کاربرد داشته و برای ثبت تصویری از دادگاه به کار برده می شده است. اما امروزه نیز در برخی از دادگاهها اجازه ورود دوربین داده نمی شود و در این مواقع هنرمند معتمد دادگاه به دادگاه فراخوانده می شود و دست به طراحی و ثبت تصویری لحظاتی از دادگاه می زند. هنرمندان این حوزه به سرعت دست به ثبت لحظاتی از دادگاه می زنند و سپس آنها را به خبر گزاری ها و تلویزیون های خبری می فروشند. در برخی مواقع نسخه ای از این طرحها در بایگانی دادگاه نیز نگهداری می شود. برخی از این اسکیس ها در آینده ارزش بالای هنری پیدا می کنند و بعضا توسط گالری ها و موزه ها خریداری می شوند. مثلا تمام طراح های دادگاه لیندی چمبرلین (زنی که به اشتباه متهم به قتل شده بود) توسط موزه ملی استرالیا خریداری شد.

اسکیس کامپوزیت صورت
اما یکی دیگر از زیر مجموعه های اسکیس که بسیار مهم و کاربردی می باشد اسکچ های صورت برای اداره پلیس می باشد. این نوع مورد نظر با اسکچ چهره که در بالا ذکر شد، متفاوت است. در زبان تخصصی به انگلیسی به این نوع طراحی، اسکچ کامپوزیت صورت اتلاق می گردد. این طراحی به واسطه حضور شاهدان انجام می گیرد و هنرمند طراح با توجه به مشخصاتی که شهود ابراز می نمایند اقدام به چهره سازی می کند که در ابتدا با یک اسکچ کلی از طرح صورت مورد نظر آغاز می شود. امروزه نرم افزارهای تشخیص چهره این کار را انجام میدهند اما در بسیاری از موارد همچنان طراحان دستی نیز به این امر کمک می نمایند.

اما در اینجا به معرفی چند تن از اساتید و بزرگان طراحی اسکیس می پردازیم. اولین و یکی از بزرگترین این طراحان، لئوناردو داوینچی می باشد. طبق معمول این شخص نابغه و در این رشته نیز به مانند بسیاری از رشته های دیگر سرآمد و جزو بزرگترین ها بشمار می آید. متاسفانه بسیاری از طراحی های یادداشتی این هنرمند بزرگ از بین رفته است. اما تعدادی از مهمترین آنها که امروزه نیز در دسترس هستد از این قرار می باشند: طرح ماشین پرنده (طرح اولیه هلیکوپتر)، طرح ماشین کشش و اسکچ قایق.

اما یکی دیگر از هنرمندان بزرگ و بسیار مشهور رافائل سانتسیو می باشد. این هنرمند همیشه عادت داشته که ایده های اولیه خود را در کاغذهای کوچکی ثبت کرده و سپس به اجرای آنها بپردازد. وی با همین اسکیس ها تحول بزرگی را در نقاشی پرتره ایجاد کرد. اما برخی دیگر از اسکچهای او صرفا به عنوان کار هنری مستقل به حساب می آیند. برخی از طراحهای یادداشتی مشهور این هنرمند بزرگ عبارتند از: سر وشانه زن جوان و مریم و فرزند.

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که طراحی اسکیس را به هیچ عنوان نمی توان ساده و پیش پا افتاده انگاشت. این تصور، پنداری غلط است که اگر فکر کنیم به دلیل ماهیت سریع و ساده سازی که این سبک دارد، به زودی می توان در آن به نتیجه قابل قبول رسید. این روش از طراحی قطعا پیچیدگی های خاص خود را داراست و نیاز به تمرین و تجربه کافی و همینطور آموزش مناسب زیر نظر اساتید مجرب در این رشته برای دستیابی به اثر قابل قبول مورد نیاز و کاملا ضروری می باشد.