مارسل دوشان، زندگینامه و آثار

نویسنده: ایکاروس، تاریخ انتشار: چهار شنبه ۱۷ مرداد ۱۳۹۷

مارسل دوشان با نام کامل «هنری رابرت مارسل دوشان»، در 28 جولای 1887 در بلین ویل فرانسه به دنیا آمد. این هنرمند فرانسوی به واقع مرز بین اشیاء روزمره زندگی و اشیاء هنری را از بین برد. وی یکی از مهمترین و تاثیر گذارترین چهره های هنری آوانگارد در هنر معاصر بود. خانواده مارسل یک خانوده کاملا علاقمند به هنر و فرهنگ بودند. پدر بزرگش (امیل فریدریك نیکول) یک هنرمند و نقاش بود، اعضای خانواده معمولا با جمع شدن دور هم و خواندن کتاب، شطرنج بازی کردن، نقاشی کشیدن و ساختن موسیقی در کنار هم وقت می گذراندند. از هفت فرزند یوجین و لوسی دوشان چهار نفر از آنها هنرمندان موفقی شدند. مارسل برادر ژاک ویلون نقاش و چاپگر، ریموند دوشان ویلون مجسمه ساز و سوزان دوشان کروتی نقاش بود.

در دوران کودکی دو برادر بزرگتر وی برای تحصیل به مدرسه ای در شهر روان رفتند. دوشان از نظر عاطفی به خواهر خود بسیار نزدیک بود، به طوری که اغلب وی همبازی دوشان بود، همینطور در خیال پردازی ها و رویا پردازی های دوشان، خواهر او نزدیک ترین فرد به وی بود. وی نیز به مانند دو برادر بزرگتر برای تحصیل در سن هشت سالگی روانه شهر روان شد. و در مدرسه پیرکرونیل مشغول به تحصیل شد. دو دانش آموز و همکلاسی های مارسل نیز در این مدرسه به نامهای رابرت آنتونی پین کون و پیر دومونت نیز هنرمندان نسبتا معروف و دوستان صمیمی و دیرینه مارسل بودند. در هشت سال دوم زندگی، او کاملا پیگیر درس و تحصیل و گردآوری اطلاعات و آموزش بود. در دوران تحصیل، در ریاضیات دانش آموز برجسته ای بود و در مدرسه جایزه ریاضیات را از آن خود کرد. همچنین در سال 1903 یک جایزه طراحی را نیز از آن خود کرد، وی در زمان فارغ التحصیلی نیز بعنوان شاگرد اول شناخته شد. در همین دوران بود که مارسل جوان به هنر و هنرمند شدن گرایش پیدا کرد.

مارسل نزد یک مدرس طراحی آکادمیک مشغول فراگیری طراحی شد، این مدرس تلاش بسیاری برای محافظت هنرجویان خود در برابر جنبش امپرسیونیسم، پست امپرسیونیم و آوانگارد به خرج داد. اما در این کار موفق نبود. با اینکه مارسل نزد این استاد به یادگیری مشغول بود اما معلم حقیقی او کسی به جز برادرش ژاک ویلون نبود. در سن چهارده سالگی او اولین کار جدی خود را با به تصویر کشیدن خواهر خود در حالتها و پوزهای مختلف به وسیله طراحی و آبرنگ اجرا کرد. در تابستان همان سال وی یک منظره را به سبک امپرسیونیست ها با رنگ روغن به تصویر کشید.

آثار متقدم مارسل دوشان بیشتر به سبک پست امپرسیونیسم نزدیک بود، او از سال 1904 تا 1905 در آکادمی جولیان مشغول به تحصیل شد، اما به ندرت در کلاسها حضور پیدا می کرد و زندگی را از راه طراحی کارتون و فروش آنها می گذراند. در سال 1905 او به خدمت اجباری سربازی رفت و در آن دوران در یک چاپخانه مشغول به کار شد، در این دوره او تایپوگرافی و چاپ را فراگرفت که این تخصص ها در آینده بر روی کارهای وی تاثیر گذاشت. در دورانی که بردار بزرگترش عضو معتبر آکادمی سلطنتی نقاشی و مجسمه سازی بود، مارسل درسالن پاییزی نمایشگاهی از آثار خود را بر پا کرد (سال 1908)، و همچنین در همان سال در سالن هنرمندان مستقل نمایشگاه دیگری را دایر نمود. در این نمایشگاهها از فوویسمها و آثار پل سزان تاثیر گرفته بود، یک منتقد نسبتا شناخته شده هنری به نام گيمون آپولينر که بعدها تبدیل به دوست مارسل شد کارهای وی را پیکره هایی بسیار زشت توصیف کرد. دوشان همچنین با نویسنده و نقاش مشهور، فرانسیس پیکابیا بعد از دیداری در سالن پاییز در سال 1911 رابطه دوستی نزدیکی برقرار کرد، و همین رابطه باعث شد که پیکابیا دنیای جدید و اتومبیل های سریع را به مارسل دوشان معرفی نماید. در سال 1911 در خانه برادر مارسل در حومه پاریس(پوتو) برادران دوشان میزبان گروهی از هنرمندان کوبیسم بودند که پیکابا نیز شامل آنها می شد. روبر دولونه ، فرنان لژه، روژر دلا فرس نایه، آلبر گلز، ژان متزینگر، خوان گری، الکساندر آرکیپنکو نیز در این جمع حضور داشتند. این گروه تحت نام گروه «Puteaux» معروف شدند، مارسل در این بین وارد بحثهای این گروه نمی شد و در بین این جمع به خجالتی بودن مشهور شد. به هر حال نمیتوان تاثیر این گروه را بر روی مارسل دوشان کتمان کرد. زیرا برای چند سالی تبدیل به یک هنرمند کوبیست شد و آثاری را نیز در این حوزه از خود بر جای گذاشت. در طی این دوره مارسل حرکت و جذابیتهای تغییر سبک و روش در هنر را تجربه کرد، و مانند بسیاری از هنرمندان دیگر با مفهوم بعد چهارم در هنر نیز آشنا شد.

او در مورد «مرد غمگین در ترن» این چنین نقل می کند:

در ابتدا ایده حرکت قطار در ذهن من بود، و بعد یک مرد غمگین که در طول راهرو قطار در حال حرکت بود به چشم من آمد، در اینجا من دو حرکت موازی با یکدیگر را نظاره می کردم که هر کدام از آنها در کارکرد و کاراکتر به یکدیگر شباهت داشتند. در ادامه در هم پیچیدگی و سرگشتگی مرد جوان را دیدم، من نام این پدیده را وجه اشتراک اولیه گذاشتم (وجه اشتراک حرکت مرد با ترن). در اینجا المانهای خطی در بدن مرد در ارتباط با ترن دچار یک مرزبندی و تقسیم شدند. فیزیک مرد یک حالت الاستیکی (کشش) و ارتجاعی به خود گرفت و به طرز غریبی دفرمه شد و خطوط بدن مرد با خطهای پیرامون به شکل موازی و در کنار هم درآمدند. من همین مفهوم را در اثر «عریان از پله ها پایین می آید» نیز به کار بردم.

مارسل دوشان و جنش دادائیسم:

دادا یا دادائیسم یک جنبش هنری در دل جنبش آوانگارد اروپایی بود که در اوائل قرن بیستم شکل گرفت. این جنبش از زوریخ سوئیس در سال 1916 آغاز شد. مارس دوشان نیز یکی از چهرهای نسبتا مهم این جنبش هنری محسوب می شد. این جنبش یک حرکت ضد جنگ بود و همینطور در برابر سنتهای آکادمیک هنری نیز مقاومت می کرد، به همین دلیل در بعضی محافل به جنبش ضد هنر نیز معروف شد. همانطور که قبلا ذکر آن گذشت دوشان با پیکابا رابطه دوستی برقرار کرده بود و به همراه جمعی دیگر از هنرمندان از قبیل «من ری» تصمیم گرفتند که فعالیت هنری خود در زمینه جنبش دادئیسم را در نیویورک آغاز کنند. این تصمیم منجر به خلق آثار معروفی از قبیل شیشه بزرگ و «Readymades» مارسل دوشان شد.

Readymades که به معنای کارهای آماده است بدین صورت بود که این هنرمند اجسامی که در زندگی روزمره از آنها به عنوان وسایلی معمولی استفاده می شد را انتخاب کرده و به آنها عنوان اثر هنری می داد و آنها را به نمایش می گذاشت. اولین اثر او در این حوزه چرخ دوچرخه نام داشت. در سال 1913 در استودیوی شخصی خود آنرا اجرا کرد. تا سال 1915 این ایده برای دوشان یک ایده شخصی باقی ماند و بعد از این سال بود که این ایده را به نمایش عموم گذاشت. او در مورد این سبک می گوید: من دنبال وسایلی بودم که نه از نظر زیبایی و نه از نظر زشتی مرا جذب نکند و این موضوع بی تفاوتی من نسبت به بیننده و دنیای هنر را به نمایش می گذارد. به هر حال این ایده در دنیای هنر سروصدای زیادی به پا کرد و عده ای اساسا این پدیده را هنر قلمداد نمی کردند و بعضی آنرا انقلاب بزرگ هنری می نامیدند. در مورد آثار Readymade که از او باقی مانده تردیدهایی وجود دارند و عده ای از کارشناسان معتقدند بعضی از این آثار واقعا آنهایی نیست که دوشان روی آنها کار کرده است، این آثار به دلیل ماهیت آنها (به دلیل اینکه وسایل معمولی می باشند) امکان کارشناسی و تایید اصالتشان وجود ندارد.

بسیاری از منتقدان هنری مارسل دوشان را یکی از مهمترین و اثر گذارترین هنرمندان قرن بیستم می دانند و تاثیر آثار وی را بر پیشرفت و بسط هنر غرب بعد از جنگ جهانی دوم انکار ناپذیر و بسیار مهم تلقی می نمایند. او مشاور کلکسیونرهای بزرگ هنری مانند پگی گوگنهایم در آن دوران بود، و از این بابت کمک شایانی به بسط و توسعه و معرفی هنر مدرن کرد. وی گرایش و نگاه صرفا اقتصادی و مالی را به هنر با خلق آثار خود تا حدی تغییر داد، اثر فواره وی یکی از نقاط عطف در این فرایند می باشد. دوشان در یکی از نوشته های خود می گوید:

خلاقیت هنری تنها به وسیله هنرمند ایجاد نمی شود، تماشاگر و بازدید کننده اثر هنری، وسیله ارتباط اثر با جهان بیرون می باشد، تماشاگر با تقسیر اثر هنری و اثر پذیری از آن به کامل شدن و تاثیر آن بر جهان پیرامون کمک می نماید. در نتیجه این فرایند یک سهم بزرگ و قابل توجه را نصیب تماشاگر خواهد کرد.