مکتب و سبک هنری مدرسه باهاوس

نویسنده: ایکاروس، تاریخ انتشار: دوشنبه ۹ دی ۱۳۹۸

باهاوس نام یک مدرسه هنر در آلمان بود که در حوزه صنایع دستی و هنر فعالیت می کرد. این مدرسه به جهت آموزشهای طراحی و دوره های یادگیری مهارت تولید محصولات قابل فروش هنری مشهور بوده است. همینطور باهاوس به جهت متد آموزشی خاص در میان مراکز آموزشی هنر از شهرت چشمگیری برخوردار بود. این مرکز هنری تاثیرات زیادی را به خصوص بر روی معماری در اروپای شرقی از خود برجای گذاشت. پس از تعطیلی و منحل شدن این مکان، دانش آموختگان و اساتید آن به جهت تهدیدات نازی ها و برخی نیز به علت بازگشت به وطن، در آمریکا، کانادا و کشورهای دیگر پراکنده شدند و این سبک را در آن نقاط گسترش داده و شروع به خلق آثار نمودند. حدود 4000 ساختمان در نقاط مختلف جهان توسط فارغ التحصیلان و اساتید این مرکز طراحی و ساخته شد. این مکان توسط معمار مشهور و برجسته آلمانی، والتر گروپیوس در شهر وایمار پایه ریزی شد. کلمه باهاوس در معنای آلمانی آن به معنای خانه ساختمان می باشد که اگر بخواهیم آن را به کلمه ای قابل درک در فارسی ترجمه کنیم می توان آن را تحت عنوان مدرسه ساخت وساز ترجمه کرد. سبک این مرکز هنری بعدها تبدیل به یکی از تاثیرگذارترین و پر نفوذ ترین سبکها در طراحی مدرن گشت. همینطور در رشته های دیگری چون معماری مدرن، هنر طراحی و همینطور در رشته آموزش طراحی سرآمد شد. این نهضت تاثیرات عمیقی بر تحولات بعدی در هنر معماری، طراحی گرافیک، طراحی داخلی، طراحی صنعتی و تایپوگرافی بر جای گذاشت.

این مدرسه در سه شهر آلمان فعالیت میکرد. که شامل شهرهای وایمار از سال 1919 تا سال 1925، شهر دسائو از سال 1925 تا سال 1932 و شهر برلین از سال 1932 تا سال 1933 می باشند. این مراکز توسط سه مدیر متفاوت اداره شدند که از قضا هر سه این مدیران نیز در رشته معماری تحصیل کرده بودند. مدیر اول و به عبارتی پایه گذار اصلی مدرسه باهاوس، والتر گروپیوس بود که از سال 1919 تا سال 1928 آنجا را اداره مینمود. مدیر دوم هانس مایر بود که از سال 1928 تا سال 1930 در این سمت قرار داشت و مدیر آخر لودویگ میس فن در روهه بود که از سال 1930 تا سال 1933 این مکان را رهبری نمود. پس از این تاریخ مدرسه توسط رژیم نازی تعطیل شد. علت تعطیل شدن توسط نازی ها این بود که آنجا را مرکز ترویج ایده ها و آراء کمونیسم می دانستند. اما همانطور که قبلا گفته شد ایده های این مدرسه توسط اعضای آن در سرتاسر دنیا پخش شد. آنها پس از تعطیلی، آلمان را ترک نموده به نقاط دیگر دنیا مهاجرت کردند. اما اگر بخواهیم به ریشه ها و اولین جرقه های تاسیس این مدرسه اشاره نماییم می توان گفت که تشکل هایی همراستا و همفکر با ایده باهاوس قبلا نیز در آلمان وجود داشته است. مانند سازمان ملی طراحان آلمان به نام دویچر ورکبوند در سال 1907 تاسیس شده بود. این سازمان در جهت ارتقای فروش کالاهای تجاری تاسیس شد. از اهداف اصلی این سازمان رقابت بازار تولیدی آلمان با بازار انگلیس بوده است. در هفت سال ابتدایی، سازمان عملکرد موفقی داشت و توسط کشورهای دیگر نیز از این سازمان کپی برداری شد. بسیاری از قوانین و مقرراتی که در جهت بهره بری یک کالای تولیدی و استاندارهای آن در سیستم تولید به وجود آمد، توسط اعضای همین سازمان تولید و تدوین شد. بسیاری از سوال ها و پاسخ های آن در مورد تولید محصولات تجاری، مانند رابطه بین زیبایی یک کالا و کاربردی بودن آن، در بین سالهای 1870 تا 1914 در بین اعضای این سازمان مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در سالهای ابتدایی 1907 پتر بهرنس طراح صنعتی و معمار توانست در کمپانی آ.ا.گ آلمان اولین محصولات تجاری را در تعداد بالا تولید نماید. وی شروع به طراحی مناسب محصولات مشتری پسندی نمود که در آنها فاکتورهایی مانند شکل مناسب و زیبا، المانهای گرافیکی، استاندارد ابعاد و استفاده از متریالهای زیبا و مدرن (مانند استفاده از فلز استیل) در نظرگرفته شده بود. بهرنس عضو سازمان ملی طراحان آلمان بود و گروپیوس و مایر (مدیران آینده مدرسه باهاوس) برای وی کار می کردند.

پس از شکست آلمان در جنگ جهانی اول و تاسیس جمهوری وایمار، آزادی های اجتماعی در آلمان پدیدار شد و همین امر به ترویج آزادی در هنر نیز کمک کرد. هنرمندان و تمایلات و سبکهای هنری که توسط رژیم گذشته سرکوب شده بود، مجددا جان گرفته و شروع به ابراز وجود کرد. بسیاری از آلمانها، تحت تاثیر انقلاب روسیه تمایلات چپ پیدا کرده بودند که همین امر باعث به وجود آمدن ساختاگرایی و یا constructivism شد. (جنبشی هنری که از سال 1913 به بعد در روسیه به وجود آمد و برای هنر کارکردی اجتماعی قائل می باشد). برخی از این ایده ها رادیکال، و تا حد زیادی تند رو بودند. به هر روی گروپیوس غالبا اجازه ورود این آراء و ایده ها را به مدرسه نمی داد و منطق و دلیل او نیز این بود که مدرسه باهاوس یک محیط هنری است و میبایست از سیاست دوری نماید. اگر بخواهیم یکی از دلایل موفقیت این مدرسه را نام ببریم می بایست نظریه ویلیام موریس، شاعر، هنرمند و انقلابی سوسیالیست انگلیسی را مطرح نماییم که می گفت هنر می بایستی به نیازهای پیرامون جامعه بپردازد و در جهت رفع آنها قدم بردارد. به تعییر دیگر هنر می بایستی در جهت رفع نیازهای رومزه انسانها دست به تولید محصول و محتوا بزند. کاری که مکتب باهاوس و یاران آن دقیقا انجام دادند و همین امر منجر به جهانی شدن این مکتب شد. یکی از رویکردهای اصلی مدرسه و مدیر آن ساده سازی فرمها در کار بود و این ساده سازی فرمها به صورت منطقی و کاربردی انجام میشد، بدین معنی که ایده هنرمندان را در کالاهای مصرفی تلفیق کرده و روانه بازار مصرف مینمودند. این مکتب زمانی در آلمان تاسیس شد که گرایش فرهنگی و روح زمانه آلمان (zeitgeist) از اکسپرسیونیسم احساسی به سمت عینیت نو (سبکی از زندگی می باشد که در جمهوری وایمار متداول گشت و بر روی هنر نیز تاثیراتی را داشت) سوق پیدا کرد. گروههای معماری در آن دوران که قدرت زیادی نیز در جامعه آن روزهای آلمان داشتند از خیال پرداری در هنر دوری جستند. آنها به طرف ساخت بناهایی منطقی تر و همینطور کاربردی تر و منطبق تر با استانداردهای روز گرایش پیدا کردند. در این دوران تنها باهاوس در آلمان سر بر نیاورد بلکه مدارس بسیار دیگری نیز با همین ایده و گرایش خصوصا در رشته معماری تاسیس شدند.

همانطور که قبلا ذکر آن گذشت هدف اصلی باهاوس ارتقاء طراحی و شکل اقلام و کالاهای مصرفی در جامعه آن دوران بود. همینطور آنها به دنبال به وجود آوردن هنرهای ترکیبی با استفاده از معماری و چند هنر دیگر نیز بودند. این یعنی قرار دادن هنرهای مختلف در کنار هم و تلفیق آنها با یکدیگر در غالب یک رشته واحد. این فعالیت آنها در غالب فعالیتهای آکادمی هنرهای زیبا نیز پوشش دادخ میشد. باهاوس را میتوان یکی از پیشگامان تلفیق تکنولوژِی، صنعت و هنر با یکدیگر تلقی کرد. یکی از پدیده های جالبی که بزرگان و مدرسان این مدرسه ارائه کردند کلاسهای مقدماتی در مکان آموزشی مدرسه بود که شامل شناخت مواد و مصالح و متریالها، و تشخیص کاربری آن در مراحل مختلف تولید اثر بوده است. (خواننده گرامی توجه داشته باشد که برای یک هنر جو در دوران ما برگزاری کلاس مقدماتی هنر امری ساده و متداول می باشد، اما مقاله موجود در مورد سال 1920 یعنی حدود یکصد سال پیش بحث می نماید.) در سال اول هنرجو با مفاهیم مقدماتی در هنر آشنا می شد و المانهای اصلی در طراحی را فرا می گرفت و سپس تئوری رنگ در هنر را می آموخت. در ادامه کار حجم وسیعی از متریالها را فراگرفته و آنها را مورد آزمایش قرار می داد. این متد آموزشی بعدها در بسیاری از مراکز هنری معتبر جهان مورد استفاده قرار گرفت. این مرکز دارای لابراتوار و کارگاه های متناسب با رشته های ارائه شده در مدرسه بود که شامل این بخشها بودند: دپارتمان سرامیک- دپارتمان چیدمان داخلی- بخش نجاری هنری و چوب- بخش فلزات- بخش دکوراسیون داخلی- لابراتوار مجسمه سازی چوب و سنگ- لابراتوار پارچه- دپارتمان گرافیک و دپارتمان معماری.

یوهانس ایتن نقاش مشهور سوئیسی، لیونل فاینینگر نقاش برجسته آلمانی آمریکایی و گرهارد مارکس، دپارتمانهای مختلف باهاوس را تشکیل دادند. مدتی بعد دو چهره بسیار مشهور دیگر با نامهای پل کله و واسیلی کاندینسکی نیز به حلقه یاران باهاوس پیوستند. پل کله در این دوره دست به برگزاری کلاس آموزش فیگوراتیو به شکل ابدایی خود و در تکنیک مدرن زد. همینطور توضیحاتی را در مورد تناسبات بدن در کلاس خود ارائه می کرد. در کنار این آموزشها به بحث در مورد فرم و رنگهای اصلی (اولیه) می پرداخت و آثار خود را در کلاس تجزیه و تحلیل می کرد. در سال1922 یک دوره تئوری رنگ را نیز به کلاس خود اضافه نمود. اما در سال 1922 دیگر نقاش مشهور، واسیلی کاندینسکی اقدام به تشکیل کلاسهای طراحی آنالیتیک کرد. پایه این کلاس را بحث در مورد ترکیب بندی و کمپوزیسیون رنگ تشکیل می داد. این کلاس در مورد اهمیت رنگ در ترکیب بندی بحث می کرد. تمرینات کاندینسکی در این کلاسها به چهار بخش تقسیم می شدند : سیستم رنگها و ترتیب آنها، رابطه رنگ و فرم، رابطه رنگها با یکدیگر و رابطه رنگ با فضا.

اما همانطور که گفته شد یکی از چهره مشهور هنری که در باهاوس تدریس می کرد یوهانس ایتن بود. این استاد بزرگ در سالهای اول مدرسه استیلای بی چون و چرایی داشت. کلاس درس ایتن به چند بخش تقسیم می شد: شناخت طبیعت، متریال، شناخت فیگور و در نهایت تجزیه و تحلیل آثار آنتیک و قدیمی. پس از این مرحله وی به توضیح دیدن مناسب اشیاء و انتخاب روش مناسب برای به تصویر کشیدن آنها می پرداخت. بعلاوه ایتن کلاس دیگری نیز برگزار می کرد که در آن به تدریس رنگ شناسی و شناخت فرم و تئوری های فرم نیز می پرداخت.

همانطور که قبلا گفته شد باهاوس در سه شهر فعالیت میکرد. در سال 1925 این مدرسه به شهر دسائو منتقل شد و در آنجا امکانات جدیدی برای مدرسه فراهم گشت. طراحی و سیستم آن در این شهر، بسیار نزدیک به سبک ها و مدهای بین المللی قرار گرفت. طرح ساختمان مدرسه برگرفته از کارخانه فاگوس بود. (این کارخانه نیز طراحی اولین مدیر مدرسه والتر گروپیوس بوده است)

در طول سالهایی که باهاوس در شهر دسائو فعالیت می کرد در آن تغییرات قابل توجهی رخ داد. در این سالها گروپیوس از مارس استام، معمار برجسته هلندی برای کار در مدرسه دعوت کرد. اما این معمار هلندی دعوت گروپیوس را رد کرد و با این وصف گروپیوس به دوست دوران کالج این معمار مشهور، هانس مایر گرایش پیدا کرد. کمی بعد مایر تبدیل به مدیر آنجا شد و در این مدرسه شروع به ایجاد تغییراتی نمود. وی ایده های جدیدی را برای جذب مشتری ارائه کرد و این ایده ها موفقیت آمیز بودند. این مرکز هنری در دوران وی شروع به جذب مشتری و دریافت پروژه کرد. در دوران مایر به اولین سود دهی خود رسید. به تصویر ذیل دقت نمایید. این طرح یک صندلی می باشد که توسط شاگردان و اساتید باهاوس و به سفارش یک شرکت صندلی سازی ایتالیایی تولید شده که هنوز نیز به فروش می رسد.

اما با وجود موفقیت مایر وی مشکلاتی را نیز برای مدرسه به وجود آورد. برای مثال وی بهایی به وجهه زیبایی شناسی (هنرهای بصری) در مدرسه نمی داد و همین امر منجر به استعفای تعدادی از اساتید قدیمی و خوب مدرسه شد. وی همینطور تمایلاتی را نسبت به حزب سیاسی چپ داشت که این امر از طرف گروپیوس مورد قبول نبود و او تا حدی مانع مدیر جدید شد. اما از آنجایی که مدرسه زیر نظر شهرداری و شورای شهر دسائو اداره می شد شهردار دسائو، مایر را از سمت مدیریت باهاوس برکنار کرد و مجددا از گروپیوس درخواست بازگشت به سمت مدیریت را نمود. اما گروپیوس، لودویگ میس فن در روهه، معمار آلمانی آمریکایی را برای مدیریت جدید پیشنهاد داد. بدین ترتیب روهه تبدیل به سومین مدیر مدرسه باهاوس شد و سیاستهای جدیدی را پیاده کرد. از جمله سیاست های وی تمرکز کامل مدرسه بر روی تدریس و آموزش بود و بدین ترتیب دریافت سفارش از طرف مشتریان به واسطه این مدیر جدید متوقف گشت.

در سال 1931 حزب نازی در آلمان قدرت گرفت و با فشار بر مدرسه، مسئولین مدرسه مجبور به تعطیلی آن شدند. در اواخر سال 1932، روهه در برلین یک کارخانه متروکه را اجاره کرده و با هزینه خود مدرسه باهاوس را مجددا در برلین تاسیس نمود. دانشجویان و قسمتی از کادر مدرسه شروع به ترمیم و بازسازی کارخانه کرده و محل آنرا برای یک مدرسه آماده نمودند. مدرسه برای ده ماه بدون دخالت و مزاحمت حزب نازی به کار خود ادامه داد. اما در سال 1933، گشتاپو مدرسه را تعطیل کرد. مدیر باهاوس (روهه) با رئیس گشتاپو وارد گفتگو شد و موافقت وی را برای بازکردن مجدد مدرسه جلب نمود. اما مدتی پس از جلب موافقت رئیس گشتاپو و دریافت اجازه نامه بازگشایی مدرسه، روهه و دیگر اعضای مدرسه تصمیم به بستن مدرسه به صورت داوطلبانه گرفتند که تاریخ دقیق این اتفاق مشخص نیست. ظاهرا هیتلر در به تعطیلی کشاندن مدرسه نقشی نداشته است و دومغز متفکر حزب نازی به نامهای آلفرد روزنبرگ و ویلهلم فریک، سیاستهای باهاوس را متمایل به اتحاد جماهیر شوروی آن دوران می دانسته اند.

تصویر بالا یک ماشین تایپ طراحی شده توسط الکساندر اساوینسکی دانش آموخته باهاوس میباشد که سفارش طراحی شرکت بزرگ و مشهور اطلاعات و فناوری ایتالیایی اولیوِتی بوده است.
تاثیری که این مرکز هنری در سیستم آموزشی هنر از خود برجای گذاشت به واقع کتمان ناپذیر می باشد. این مدرسه با وجود اینکه عمر کوتاهی داشت اما اثرات عمیقی را بر دنیای هنر و خصوصا هنر تجاری از خود بر جای گذاشت. امروزه باهاوس را در میان برترین مراکز آموزشی تاریخ هنر رده بندی می نمایند و نام آن در را کنار غولهایی مانند آکادمی فلورانس و دیگر مراکز آموزشی معتبر هنری در دنیا قرار می دهند.