پرسپکتیو در نقاشی

نویسنده: ایکاروس، تاریخ انتشار: چهارشنبه ۲۳ خرداد ۱۳۹۷

پرسپکتیو یک تکنیک هنری در نقاشی برای القای تصور سه بعدی (عمق و فضا) در سطوح تخت و دو بعدی (مانند نقاشی) می باشد. پرسپکتیو عاملیست که باعث می شود یک اثر نقاشی دارای عمق و دور نمایی شده و فواصل بین اشیاء واقعی و رئال به نظر بیایند. قوانین پرسپکتیو برای تمام موضوعات و عناصر بصری مانند منظره، طبیعت بیجان، پرتره و صحنه های فضای داخلی به طور یکسان عمل میکند. در هنر غرب به پرسپکتیو اغلب «پرسپکتیو خطی» اتلاق می شود. این تکنیک در قرن پانزدهم توسعه پیدا کرد و به طور علمی و آنالیتیک مورد استفاده قرار گرفت. در این سیستم با استفاده از خطوط مستقیم اقدام به ایجاد حجم شئ یا فضای سه بعدی می نماییم. در پرسپکتیو خطی، خطوط طبق قوانین پرسپکتیو (که در حقیقیت قوانین حاکم برچشم انسان هنگام تماشا کردن یک دور نما میباشد) رسم میشود و عمق صحنه و دور نمایی را القا مینماید.

پرسپکتیو در نقاشی شاید یکی از مشکل ترین مفهومهای بصری در بین سایر تئوری های هنری برای یک هنرمند باشد، زیرا این تکنیک فقط یک تکنیک هنری نیست و در مفهوم آن تا حدی گرایشات ریاضی نیز وجود دارد. اما باید به این نکته توجه شود که چیزی که پرسپکتیو را در نقاشی و طراحی دشوار و پیچیده می کند صرف یاد گیری مفهوم تئوری آن نیست، بلکه اجرا و استفاده درست و صحیح آن در دل یک پروژه هنری می باشد. درک این موضوع که چه موقع باید از این ابزار در نقاشی استفاده کرد بهره بردن از این تکنیک را تا حدودی سخت و پیچیده می نماید. هنرمند باید به این موضوع که پرسپکتیو نیز بخشی از یک پروژه نقاشی است توجه داشته باشد و بنابراین باید در دل همان پروژه هنری اصول و نکات آن را پیاده کرده و تصویر را با اصول پرسپکتیو منطبق سازد. اما خبر خوب اینست که یاد گرفتن استفاده از پرسپکتیو مانند یاد گرفتن ترکیب رنگها در نقاشی می باشد. به طوری که در ابتدا شما باید همیشه اجرای درست و بدون نقص آن را مورد توجه قرار دهید و در مورد آن به خوبی فکر کنید، اما بعد از گذشت زمان و تمرین کافی این موضوع کم کم به صورت عادت و غریزه درآمده و هنرمند خود به خود آنرا در دل اثر هنری اجرا می نماید. حال به تعریف و نحوه یادگیری پرسپکتیو خواهیم پرداخت:

نقطه دید در پرسپکتیو

به طور کلی نقطه دید به محلی گفته می شود که در آن بیننده یا هنرمند به صحنه نگاه می کند، یکی از پایه ها و اساسی که پرسپکتیو خطی با آن کار میکند همین نقطه دید می باشد. این مفهوم در کارکرد دوربین عکاسی نیز نقش مهمی ایفا می نماید. هیچ نوع انتخاب درست یا غلطی در نقطه دید وجود ندارد! این فقط یک نقطه شروع ساده برای آغاز طراحی یا نقاشی و اعمال تصمیم ها برای ترکیب بندی و چینش اجزاء در اثر هنری می باشد. به طور کلی و از دید تئوری سه نوع نقطه دید در پرسپکتیو وجود دارد:

1- نقطه دید نرمال:
نقطه دید نرمال نقطه دیدی است که یک شخص بزرگسال یک منظره را نظاره می نماید، در یک نقاشی به سبک رئال یک هنرمند از این نقطه دید در جهت اجرای کار استفاده می نماید. این نقطه دید همان نقطه دیدی است که ما به صورت غریزی قادر به درک آن هستیم، به تصویر کشیدن یک صحنه از این نقطه دید رئال تر و طبیعی تر به نظر خواهد آمد.

2- نقطه دید پایین
زمانی که از زاویه پایین تر از حد معمول به یک صحنه نظاره شود اصطلاحا به آن نقطه دید پایین گفته می شود، برای مثال اگر شما بخواهید صحنه ای را از دید یک فرد که بر روی صندلی نشسته است به تصویر بکشید و یا شخصی در حال نگاه کردن به یک ساختمان بلند، از این نقطه دید استفاده می نمایید. همچین این نقطه دید نقطه دیدی است که بچه ها از آن به دنیا نگاه می نمایند.

3- نقطه دید بالا
زمانی که شما از بالا به یک صحنه نگاه می نمایید به آن اصطلاحا نقطه دید بالا اتلاق میگردد، برای مثال برای به تصویر کشیدن یک منظره از روی یک کوه یا یک بالکن، از این نقطه دید استفاده میگردد، همچنین در تصاویری که هنرمند قصد به تصویر کشیدن یک صحنه مذهبی یا یک حکایت مذهبی را دارد معمولا از این نقطه دید استفاده می شود. مثلا یک فرشته آسمانی نظاره گر مریم مقدس و فرزند او می باشد، این صحنه در آثار نقاشی در دوره ابتدای رنسانس قابل ملاحظه می باشد.

توجه داشته باشید که قوانین پرسپکتیو در نقاط دید مختلف تغییر نمی کند. برای مثال همان قوانینی که در دید نرمال مصداق دارند در نقطه دید پایین یا بالا هم کارکرد خواهند داشت. تغییر در این نقاط دید با توجه به مفهومی که اثر در بر دارد، میتواند کاربردهای خاص خود را دارا باشد.

خط افق در پرسپکتیو

خط افق در مبحث پرسپکتیو کمی گیج کننده است زیرا زمانی که در مورد آن صحبت می کنیم، فورا خط افقی که ما در طبیعت مشاهده می کنیم به ذهنمان می آید. مثلا زمانی که ما به منظره دریا نگاه میکنیم خط جدا کننده دریا و آسمان را خط افق می نامیم، این موضوع برای نقاشی مناظر مناسب می باشد اما تعریف مناسبتر خط افق خطی است فرضی، که چشم ما در راستای آن قرار دارد. برای مثال اگر شما خط افقی فرضی در راستای محور چشمان خود رسم کنید، این خط را می توان خط افق نامید. طبیعتا این خط با تغییر جایگاه چشم بیننده تغیر خواهد کرد، برای مثال اگر شما بر روی یک تپه صعود نمایید خط افق دید شما نیز در راستای ارتفاع تپه قرار خواهد گرفت. اما اگر شما به پایین یا بالا نگاه کنید (بدون حرکت دادن سر خود و فقط با حرکت دادن چشمان خود به بالا یا پایین) خط افق تغییری نخواهد کرد زیرا سطح دید شما تغییر نکرده ، در این حالت شما تنها نظر به زیر خط افق یا به بالای آن کرده اید.

توجه داشته باشید که خط افق یک خط فرضی می باشد و عناصر در یک صحنه را به دوبخش پایینی و بالایی خود تقسیم می نماید. در نقاشی خط افق به این دلیل مهم است که شروع کار در صحنه بر اساس این خط می باشد.

نقطه گریز

نقطه ایست که خطوط زاویه دار با سطح صورت بیننده یا همان ناظر، در آن نقطه به تلاقی میرسند. به عبارتی تمام خطوطی که از این نقطه رسم میشوند بیانگر خطوطی هستند که با زاویه یکسان با صفحه صورت بیننده برخورد میکنند.

خطوط گریز

خطوط گریز از نقطه گریز تشکیل و خارج می شوند، خطوط گریز باعث میشوند که ما یک پرسپکتیو سالم و قوی داشته باشیم. این خطوط در حاشیه افقی بالا و پایین اشیاء در صحنه رسم میشوند، این خطوط ساختار کلی و بصری یک پرسپکتیو را شکل میدهند و در بالا یا پایین خط افق قرار می گیرند. برای مثال در یک ساختمان، خطوط گریز در بالا و لبه پشت بام، و پایه ساختمان در پایین ترین قسمت قرار میگیرند و مثلا در یک پنجره در قسمت بالایی و پایینی قاب پنجره وجود دارند.

توجه داشته باشید که تمام خطوط گریز به نقطه گریز که در امتداد خط افق قرار دارند منتهی می شوند. اشیایی که حاشیه آنها با خط افق، موازی هستند خط گریز ندارند، زیرا خطوط آنها هرگز به نقطه گریز نخواهند رسید. برای مثال اگر شما کاملا از روبرو به یک ساختمان نگاه کنید تمام خطوط آن ساختمان در راستای خط افق قرار خواهند گرفت، بنابراین در یک چنین صحنه ای خطوط گریز نخواهیم داشت.

انواع پرسپکتیو خطی

به طور کلی سه دسته پرسپکتیو خطی وجود دارد 1- پرسپکتیو یک نقطه ای 2- پرسپکتیو دو نقطه ای 3- پرسپکتیو سه نقطه ای.
در پرسپکتیو یک نقطه ای ما یک نقطه گریز داریم و خطوط یا در راستای نقاط گریز قرار میگیرند یا در امتداد خط افق.
در پرسپکتیو دونقطه ای ما دو نقطه گریز در دوسر خط افق داریم و تمام خطوط گریز در بالا یا پایین خط افق از منتها الیه سمت راست یا چپ خط افق خارج شده و یکدیگر را قطع میکنند و ساختار کلی شکل را به وجود می آورند. اما پرسپکتیو سه نقطه ای از ترکیب پرسپکتیو دو نقطه ای و یک نقطه ای به وجود می آید، به طوری که ما دو نقطه گریز در سمت راست و چپ خط افق داریم و یک نقطه گریز متغییر بسته به جایگاه نقطه دید. در پایان به مثالهایی تصویری از این سه نوع پرسپکتیو توجه نمایید: