نقاشی ویترای و یا نقاشی روی شیشه

نویسنده: ایکاروس، تاریخ انتشار: شنبه ۱۵ دی ۱۳۹۷

نقاشی ویترای یکی از قدیمی ترین انواع نقاشی می باشد، خلق این هنر بر روی صفحات شیشه ای انجام میگیرد و معمولا یک هنر دکوراتیو محسوب می شود. اما لغت ویترای که در زبان فارسی برای نامیدن این هنر به کار می رود در اصل از کلمه فرانسوی (Vitrail) سرچشمه میگیرد، زیرا همانطور که در ادامه مقاله خواهیم دید یکی از خاستگاههای مهم این هنر فرانسه می باشد. معمولا ویترای را برای شیشه های درب و پنجره مورد استفاده قرار می دهند. تاریخ و تکنیک نقاشی ویترای بسیار وابسته به بسط و گسترش صنعت شیشه و خصوصا شیشه هایی که به صورت ورق نازک در می آیند می باشد. برای مدتهای طولانی شیشه ها را به صورت سیلندرهای بزرگ نگهداری می کردند و در موقع استفاده آنرا حرارت داده و با دمیدن در آن آنها را به صورت ورقه در آورده و به صورت طولی برش می دادند. اما تکنیک نقاشی در این سبک مراحل نسبتا پیچیده و طولانی دارد. ابتدا کار با طراحی آغاز می شود، طراحی نهایی می بایست دقیقا در اندازه مورد نظری که قرار است روی شیشه به تصویر کشیده شود باشد. اگر شیشه مورد نظر بزرگ باشد معمولا طراحی را به قطعه های کوچک تقسیم کرده و آنرا به تصویر می کشند. در این تکنیک برشهای مناسب شیشه نیز از اهمیت خاصی برخوردار می باشد، در قرن پانزدهم میلادی شیشه ها را با یک قطعه آهنی نوک نیز (قلم الماس) برش میدادند. حتی المقدور سعی بر آن بوده است که کار بر روی قطعات کوچک شیشه انجام شده و در ادامه قطعات را بر روی ساپورت مورد نظر مونتاژ نمایند. برای رنگ آمیزی زیباتر و طبیعی در بعضی مواقع برای نقاشی از شیشه های رنگی نیز استفاده می شده است. در این تکنیک انتخاب و جایگذاری شیشه از اهمیت خاصی برخوردار می باشد، بنابراین نقاشان حرفه ای در این سبک باید از شناخت کافی در رنگ شناسی و نور برخوردار باشند. در بسیاری مواقع هنرمند از ترکیب بندی های تک رنگ استفاده می نماید. و برخی مواقع از رنگهای مکمل در کنار هم برای القاء حجم بیشتر استفاده می گردد. برای داشتن یک کار هنری مناسب روی شیشه ابزار مناسب کار از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد.

از آنجایی که این نوع از نقاشی کاملا بر روی سطح شیشه به انجام می رسد بنابراین رنگها و ابزار مخصوص و منحصر به خود را دارا می باشد. رنگ مورد استفاده در این تکنیک، نوعی رنگ بسیار خاص می باشد که به طور کلی نسبت به رنگهای معمولی از تیره گی بیشتری برخوردار است. این نوع رنگ با پودر شیشه و اکسید فلزات ترکیب شده و با مایع مخصوص رقیق گشته و مورد استفاده قرار می گیرد. این رنگها در ترکیب با یکدیگر بر روی سطح شیشه موجب فعل و انفعالات شیمایی شده و حالات زیبایی به کار می دهند. رنگ آمیزی در نقاشی ویترای از لایه های گوناگونی تشکیل می گردد و در قسمتهای تیره تر ممکن است هنرمند به ساخت و ساز لایه های جدید تر دست بزند. مثلا در محل قرار دادن ریش و یا مو برای یک فیگور، هنرمند از لایه های بیشتری استفاده می نماید. اما مرحله آخر کار، مونتاژ اثر و کنار هم قرار دادن قطعات مختلف آن، در محل مورد نظر می باشد.

اما اگر بخواهیم در مورد تاریخچه این سبک نقاشی صحبت کنیم همانطور که پیشتر هم گفته شد قدمت این تکنیک، به دورانهای خیلی دور باز میگردد، به طوری که آثاری از این هنر در مصر قدیم و رم باستان نیز کشف شده است. اما خاستگاه اصلی نقاشی ویترای را می توان رم قرون وسطا و خصوصا دوران گوتیک نامید. همانطور که می دانیم در سبک گوتیک از پنجرها و ورودی های بسیار بزرگ استفاده میشد و همین امر باعث ترویج این هنر برای تزئین درب ها و پنجره ها گشته است. در قرن دوازدهم میلادی نقاشی ویترای بیشتر محدود به فرانسه و قسمتی از آلمان بود. در قسمت شمال فرانسه یکی از مهمترین بناهایی که با این سبک از نقاشی تزئین شده است را می توان صومعه سنت دنیز در نظر گرفت. در این بنا از کاراکترهای بیزانسی بسیار استفاده شده است.

اما در ایتالیا هنر ویترای در اواخر قرن سیزدهم میلادی شکوفا شد، در زمانی که هنر گوتیک نیز در ایتالیا مرسوم گشت. یکی از بارز ترین مثال ها برای نقاشی ویترای را میتوان کلیسای سنت رمیس در شهر رمیس بین سالهای 1175 تا 1200 در نظر گرفت. البته این کلیسا در فرانسه قرار دارد اما تاثیرات بسیار سبک نقاشی ویترای فرانسه، بر روی هنر نقاشی ویترای ایتالیا غیر قابل انکار می باشد.

یکی از خصوصیات بارز نقاشی ویترای در قرن سیزدهم narrative (حکایت پردازانه) بودن آن می باشد. در این نوع نقاشی در محل کلیسا یک پنجره بزرگ وجود داشت که حکم یک پرده نَقل را داشته و یا نقش یک تابلوی نقاشی را بازی میکرد که در این تابلو داستانی در حال روی دادن بود. یکی از بارزترین مثالها در این مورد کلیسای سنت کاپل پاریس می باشد، جایی که تمام فضا پوشیده از پنجره های بزرگ می باشد که همین امر باعث نورپردازی بسیار خاص فضا شده است.

همانطور که در تصویر بالا ملاحظه می کنید تمام فضای این کلیسا پوشیده از نقاشی بوده و این خصوصیت دکوراتیو، در عین حال باعث نورپردازی بسیار خاصی در کلیسا شده است. در واقع دوران شکوفایی نقاشی ویترای در اروپای قرن سیزدهم میلادی می باشد، جایی که تاریخ شناسان آنرا نقطه تقابل هنر گوتیک با هنر رومی نیز می نامند. این تقابل از انگلستان و فرانسه تا ایتالیا گسترش داشت.

اما در دویست سال اخیر نقاشی ویترای با تحقیقات و پیشرفتهایی که در طراحی و نقاشی روی داد دچار تغییر و تحول شد، این سبک به دلیل ارتباط نزدیکی که با هنر معماری دارد همراه با این هنر تغییر کرد و آثار جدیدی در این هنر متولد گشت. یکی از بزرگترین تغییراتی که در تکنیک این نقاشی روی داد استفاده بسیار محدود تر سُرب در این نقاشی می باشد. یکی از هنرهایی که از دل نقاشی ویترای پای به عرصه گذاشت، هنر اسلوب شیشه ای (Dalle de verre) می باشد، این سبک که سبکی کاملا فرانسوی می باشد از چسباندن قطعات شیشه های رنگی در کنار هم با استفاده از اپوکسی و رزین شکل میگیرد.

یکی دیگر از هنرهایی که از این هنر ویترای متولد شده، متد نور پردازی تیفانی می باشد، در این متد که توسط لوئیس کامفورت تیفانی هنرمند آمریکایی ابداع شده، لامپهایی رنگی حضور دارد که بر پایه نقاشی ویترای تولید شده اند. این هنر در سالهای 1890 با شکل گیری جنبش نوا آرت پای به عرصه گذاشت.

این بحث را با ذکر این موضوع به پایان می بریم که هنر ویترای نیز به مانند اکثر هنرهای بصری بر پایه طراحی استوار می باشد. و از همین امر میتوان به اهمیت یادگیری این هنر پایه پی برد. یادگیری مناسب و در خور طراحی می تواند نقطه آغاز بسیار مناسبی برای علاقمندان به یادگیری ویترای باشد.