طراحی صنعتی

نویسنده: ایکاروس، تاریخ انتشار: پنجشنبه ۱۹ مهر ۱۳۹۷

طراحی صنعتی نوعی فرآیند خلق هنری می باشد که بازخورد آن منجر به تولید و ارائه یک کالای مصرفی می گردد. مشخصه بارز این هنر در این نکته نهفته است که فرایند خلق هنری آن از تولید جدا می باشد. بدین شکل که ایده و طرح یک محصول به شکل خلاقانه و هنری در بخش مخصوص به خود انجام گرفته و پس از پایان این فرایند ایده تولید شده تحویل خط تولید می گردد و در ادامه به صورت یک محصول مصرفی به تعداد ساخته می شود. این فرآیند، طراحی صنعتی را از طراحی هنری متمایز می سازد، زیرا طراح صنعتی در عین تفکرهنری و مد نظر قرار دادن جنبه های زیبایی شناختی می بایست خصوصیات دیگری از قبیل هماهنگ بودن با مشخصات کالاهای مصرفی و همینطور محدودیتهای خط تولید را نیز در نظر داشته باشد.

قبل از روی دادن انقلاب صنعتی در جهان کارهایی که نیاز به طراحی های فنی داشتند به دست استادکارهای سنتی انجام میگرفت. برای مثال طراحی مبلمان و یا یک شی تزئینی فلزی به دست سازنده همان کالا (نجار، آهنگر و ...) به انجام می رسید و اساسا طراح، همان اجرا کار بود. این فرایند به واسطه تجربه ای که استاد کار در طول سالیان بدست آورده بود و یا کارآموزی در کنار فرد باتجربه تر به انجام می رسید. همانطور که در ادامه مطلب خواهیم دید پس از روی دادن انقلاب صنعتی مقوله طراحی کاملا از بحث اجرا، جدا شد و ساخت و تولید محصول و طراحی یک محصول به دو تخصص کاملا جداگانه تبدیل شدند.

اکثر محصولات صنعتی و مصرفی در مقیاسهای گسترده نتیجه یک طراحی صنعتی می باشد. روند و روال این فرایند و این رشته می تواند فرمهای متنوع و گوناگونی داشته باشد. این روند ممکن است توسط یک تیم گسترده و بزرگ انجام شود، ممکن است ترکیبی از فاکتور «خلاقیت و هنر» و فاکتور«عناصر علمی» در ساخت و اجرای یک طراحی صنعتی دخیل باشند و معمولا هر دو فاکتور ذکر شده در این کار به موازات هم پیش میروند، از طرف دیگر انتخاب متریال، فرایند تولید انبوه، استراتژی های تجاری، نیازهای اجتماعی و بازار نیز عوامل تاثیر گذاری در این هنر می باشند. نقش یک طراح صنعتی ایجاد و اجرای راه حل هایی برای مشکلات فرم، عملکرد، قابلیت استفاده، ارگونومی فیزیکی، بازاریابی، توسعه نام تجاری، پایداری و فروش است.

در طول قرون وسطی با رشد تجارت و داد و ستد، کارگاه های بزرگ در شهرهایی مانند فلورانس، ونیز، نورنبرگ و بروگ تاسیس شد، در این کارگاه ها متخصصان و طراحان نامداری ظهور کردند. در اوایل قرن شانزدهم رقابت در حوزه طراحی، علمی تر و فشرده تر شد و کتاب هایی در حوزه طراحی و الگوهای مدل در آلمان و ایتالیا منتشر شد. اکثر این مدلها در مورد اشیاء زینتی و جواهرات بود، با پیشرفت نقاشی و طراحی در دوران رنسانس از این تکنیکها در جهت توضیح و تشریح اشکال صنعتی استفاده شد.

در قرن هفدهم میلادی خانواده های سلطنتی و پادشاهان کشورهایی مانند فرانسه شروع به حمایت از هنرمندان کردند و کم کم زمینه های تولد این رشته ایجاد شد. در پاریس کارگاهای بزرگ طراحی دایر شدند، در این مراکز صنعتگران و کارگران ماهر زیر نظر هنرمندان بزرگ شروع به تولید مبلمان، جواهرات، اشیاء دکوراتیو و محصولاتی با ظرافت های ویژه کردند. در همین کارگاهها هنرمندان شروع به طراحی و خلق آثاری برای اجرا توسط کارگران ماهر کردند.

در سال 1750 «مدرسه سنت پتر»، در لیون برای آموزش طراحان در زمینه آماده سازی الگوهایی برای تولید ابریشم تاسیس شد. پیش از این تاریخ مدرسه دیگری نیز در پاریس به نام «مدرسه پاریس» تاسیس شده بود که در زمینه طراحی فعالیت می کرد، اما این مدرسه بسیار موفق تر از مدرسه پاریس بود. کمی بعد رشته های دیگر نیز به رشته الگوهای ابریشم اضافه شد و دانش آموزان این مدرسه شروع به فراگیری رشته های صنعتی کردند. بعد از شکل گیری آکادمی های هنر در فرانسه این مدرسه با آنها به تعامل پرداخته و تعامل مفید و معناداری بین این مراکز هنری و صنعتی شکل گرفت. بدین ترتیب، این رویداد در فرانسه را نیز می توان یکی از ریشه های شکل گیری این هنر نامید.

اما ظهور این رشته هنری به صورت رسمی در اواسط قرن هجدهم میلادی و در بریتانیا آغاز شد. با گسترش شهر نشینی و با به وجود آمدن کارخانه های بزرگ نیاز به افرادی آموزش دیده و خلاق بیش از پیش احساس شد. طبقه متوسط شهری افزایش پیدا کرد و این قشر تمایل زیادی به مصرف گرایی و تهیه وسایل تزئینی پیدا کردند. دیگر مانند گذشته کار هنرمندان فقط برای اشراف و پادشاهان نبود بلکه طبقه متوسط بزرگی نیز به این محصولات گرایش پیدا کردند. اصطلاح «طراحی صنعتی» اولین بار در سال 1919 توسط «جوزف کلود سینال» مورد استفاده قرار گرفت. اما به طور رسمی اولین طراح صنعتی را «کریستوفر درسر» می دانند. اولین مرکز هنری که آموزش این رشته را ارائه کرد «مدرسه دوچروکبوند» در آلمان بود که پایه مدرسه مشهور «باهاوس» نیز از همین مرکز آموزشی شکل گرفت.

در سال 1853 کتابی با نام طراحی عملی توسط «ژاک ارمنگو» به چاپ رسید. وی مهندس و استاد دانشگاه در رشته طراحی ماشین بود. موضوع این کتاب طراحی معماری، طراحی قطعات مکانیک و مهندسی می باشد. بدون شک نشر این کتاب و مطالعه آن توسط دانشجویان جوان توانست یکی از مهم ترین پایه های این هنر در آینده را شکل دهد.

یک طراح صنعتی بر روی کارکرد (function) فرم و رابطه آن با مصرف کننده و محیط مطالعه می نماید. به طور کلی طراحان صنعتی بیشتر به طراحی اشکال کوچک می پردازند و کمتر کار طراحی ساختارهای بزرگ مانند کشتی ها یا یک مجموعه پیچیده را بر عهده میگیرند. آنها موتور های پیچیده یا سیتمهای الکترونیکی پیچیده را که منجر به حرکت می شود را طراحی نمی نمایند. آنها تعیین کننده شکل تکنیکی و قابل استفاده بودن این ماشین ها هستند. توضیح بیشتر این موضوع بدین صورت می باشد که یک طراح صنعتی با تعامل با مهندسان رشته های دیگر اقدام به راهنمایی و مشاوره برای طراحی هرچه زیباتر و کاربردی تر یک سیستم می کند. همینطور این متخصصان به تعامل و هماهنگ سازی بین بازار، مشتری و افراد متخصص در رشته های گوناگون می پردازند. در بسیاری از موارد این هنر با مهندسی آمیخته می شود و به طور کلی مفهوم آن در کشورهای مختلف با یکدیگر متفاوت می باشد. اما به طور کلی رشته مهندسی؛ کار بر روی قابلیت و کاربرد محصول می باشد اما طراحی صنعتی، بر روی کاربری آسان و زیبایی یک محصول تمرکز می نماید. موضوعی که در کشور ما کمتر به آن توجه می گردد. در ایران غالبا از یک طراح صنعتی یک به عنوان مهندسی برداشت می گردد که وظیفه طراحی قطعات مختلف صنعتی را بر عهده دارد، اما در کشوری مانند ایتالیا این شخص نیمی هنرمند و نیمی مهندس می باشد و روند و متریالهای آموزشی نیز در دانشگاههای دو کشور کاملا متفاوت است. به طوری که مثلا در ایران یک دانشجوی این رشته بیشتر بر روی یادگیری نرم افزار و پیشبرد طراحی با تکنیک های مهندسی تمرکز دارد، اما در کشوری مانند ایتالیا بر روی ایده و جنبه های خلاقیت دانشجو تمرکز می شود.

جالب است بدانید ایده های هنرمندان این رشته مانند دیگر محصولات هنری توسط قانون کپی رایت محافظت می گردد. این ایده ها توسط سازمان جهانی مالکیت معنوی که یکی از شانزده آژانس تخصصی سازمان ملل می باشد ثبت شده و مورد حمایت قرار می گیرند.

اما اگر بخواهیم مثالهایی بارز در مورد طراحان موفق در این رشته ذکر کنیم می توان مثالهای بسیاری را ذکر کرد که در اینجا به چند مثال خواهیم پرداخت. ذکر این مثالها این موضوع که طراحی صنعتی صرفا یک گرایش مهندسی نیست و سمت و سوی هنری نیز در آن لحاظ می گردد را بیشتر روشن خواهد ساخت.

اولین مورد «لئو فندر» می باشد، وی اولین طراح و مبتکر سازهای توپر بود و گیتار لئوفندر شهرت جهانی دارد و در دنیای موسیقی راک رتبه اول جهان را دارا می باشد. وی با توپر کردن بدنه گیتار نه تنها به زیبایی آن افزود بلکه بسیاری از مشکلات فنی آن را نیز حل کرد.

«ریچارد تیگو» یک طراح صنعتی بود که انقلاب عظیمی را در زمینه بدنه موتورهای اتومبیل ایجاد کرد. وی مبتکر ایده تعویض بدنه انواع موتورهای اتومبیل بود و همینطور طراح ماشین های کوپه و جیپ های چروکی نیز می باشد.

«چارلز ایمز» یک طراح صنعتی و طراح مبلمان بود و ابتکارات او در زمینه مبلمان تغییرات مثبت زیادی را در این رشته هنری ایجاد کرد، وی را می توان یکی از پیشگامان صنعت طراحی و ساخت مبلمانهای مدرن امروزی با طرح های جدید نامید.

«ویکتور شرکن گوست» یکی دیگر از طراحان بزرگ می باشد، وی یکی از مهمترین طراحان دوچرخه است و همچنین جزو اولین کسانی بود که با مهندس «ری اسپیلر» به طراحی و تولید کامیون های به اصطلاح بی دماغه پرداختند. وی همچینین پایه گذار مدرسه هنر و طراحی صنعتی کلولند بود.

همانطور که در مثالهای بالا مشاهده کردید طراحی محصول و طراحی صنعتی رابطه تنگاتنگی با یکدیگر دارند. این هنر در شکلهای متفاوت و گوناگونی به وجود آمد. از طراحی داخلی گرفته تا گرایش های مهندسی تر مانند طراحی قطعات مکانیکی و ریخته گری که همه در زیر مجموعه این رشته قرار گرفتند. به طوری که این رشته نقطه تعامل مابین هنر و صنعت شد و مدارس زیادی در سراسر جهان به آموزش های گوناگون و مختلفی در این رشته پرداختند. و همین مدارس باعث خروج متحصصان و طراحان بسیاری شدند که این متخصصان دنیای مارکت و مصرف کنندگان را دستخوش تغییر و تحولات بنیادینی کردند.