زندگی و آثار فرانس هالس

نویسنده: ایکاروس، تاریخ انتشار: سه شنبه، ۴ آذر ۱۳۹۹

فرانس هالس يكی از نقاشان عصر طلایی هلند می باشد. وی را یکی از بزرگترین نقاشان این دوره به شمار می آورند. همینطور یکی از تاثیرگذارترین و مهم ترین نقاشان این دوره در سبک پرتره نیز محسوب میگردد. این نقاش همچنین به دلیل ضرب قلم های نرم و آزاد خود نیز شهرت دارد. هالس در شهر خود هارلم، کارگاه بزرگ نقاشی داشت و در آنجا شاگردان بسیاری را تربیت کرد.

فرانس هالس در سال 1582 یا سال 1583 در شهر آنتورپ هلند به دنیا آمد. پدر وی یک بازرگان لباس و پارچه بود. مانند بسیاری از هلندی های دیگر با سقوط آنتورپ به دلیل جنگهای اسپانیا و هلند، والدین فرانس نیز به بخش جنوبی هارلم که یک جمهوری جدید هلندی بود نقل مکان کردند. هانس زیر نظر یک مهاجر فلاندی به نام کارل ون ماندر تحصیل کرد. در سال 1610 به عضویت انجمن هارلم سنت لوک درآمد و به واسطه این انجمن به عنوان یک مرمت گر شروع به کار و کسب درآمد نمود. یکی از مهمترین آثاری که هالس بر روی آن کار کرد اثر نقاش هلندی، خیرتخن فان هارلم بود. یکی از اولین آثاری که وی دست به خلق آن زد پرتره ژاکوبوس زافیوس می باشد، این پرتره در سال 1611 خلق شده است. اما اولین موفقیت چشمگیر او با خلق نقاشی ضیافت افسران سنت جورج به دست آمد. این اثر نیز در سال 1616 خلق شده است.

اگر بخواهیم به مشهور ترین اثر وی در تمام دوران فعالیت هنریش اشاره کنیم می توان از پرتره رنه دکارت نام برد. او این اثر را از فیلسوف و ریاضی دان مشهور فرانسوی در سال 1649 به تصویر کشید. همانطور که گفته شد هالس یک نقاش پرتره می باشد و بیشتر شهرت خود را نیز در همین رشته هنری کسب کرده است. آثار او بیشتر از اشخاص مشهور و ثروتمند می باشد.

از پرتره های قابل توجهی که به تصویر کشید می توان به پیتر ون دن بروک و ایزاک ماسا اشاره نمود. فرانس، پرتره ماسا را سه بار نقاشی کرد. وی همچنین نقاشی هایی از سربازان گارد محلی به تصویر کشید. همینطور نقاشی هایی از اداره کنندگان بیمارستان محلی شهر خلق نمود. همانطور که گفته شد هالس یک نقاش عصر طلایی هلند بود ولی در عین حال سبک و روش خاص خود را نیز داشته است. وی از نوعی رئالیسم ساده و صمیمی پیروی می کرد و طرفدار کار با دست بسیار آزاد بود. نکته مورد توجه دیگر در مورد آثار این نقاش این است که او به سادگی و زیبایی اقشار مختلف جامعه را به تصویر می کشید. ضیافت افسران، اصناف مختلف، اعضای شوراهای محلی شهر از شهردار گرفته تا دفتر یار، بازیگران و هنرمندان دوره گرد، مردان متشخص و زنان ماهی فروش، موضوعات مورد توجه این هنرمند بود. در پرتره های گروهی که این هنرمند به تصویر می کشید، هالس هر کدام از صورتها را به روشی متفاوت خلق می نمود. به بیان دیگر وی در این نقاشیها از ایده آلیسم دوری کرده و بیشتر به کاراکتر چهره ها بها داده است. به همین دلیل نیز تمام چهره ها در این نقاشی ها کاملا متمایز و قابل شناسایی از یکدیگر می باشند. اثر ضیافت افسران سنت آدرین که در سال 1627 به تصویر کشیده شده است می تواند مثال خوبی برای این موضوع باشد.

هالس علاقه شدیدی به نور روز و حالت درخشندگی آن داشت. در حالی که رامبراند، دیگر نقاش مشهور هلندی، از افکت نور طلایی که به واسطه ابزار مصنوعی و در محیط تاریک آنرا خلق می نمود استفاده می کرده است. نور پردازی رامبراند بر اساس کنتراست های شدید و با استفاده از نورهای گرم خلق می شد. هالس علاقه زیادی به ثبت لحظه های نادر زندگی داشت. بدین معنی که وی آنچه را که طبیعت در لحظه به وجود می آمد با دقت و مهارت بالا و مثال زدنی ثبت می کرد. نقاشان دیگری مانند رامبراند در بیشتر مواقع خود این تصاویر را به وجود می آوردند و از آنها نقاشی میکردند. بدین معنی که آنها دست به انتخاب مدل و ترکیب بندی مورد علاقه خود می زدند و پس از آن شروع به کار میکردند. اما هالس صحنه هایی را به تصویر می کشید که به صورت اتفاقی شکل گرفته اند. وی به درجه ای از مهارت و استادی در نقاشی رسید که تنهای گوناگون، نورها و سایه روشنها را با چند اشاره قلمو به تصویر می کشید. وی تبدیل به یک نقاش پرتره مشهور و محبوب گشت و مشتریان وی نیز، بیشتر از گروه ثروتمندان و افراد مشهور شهر تشکیل شدند. نکته جالب دیگر در مورد این هنرمند این است که او تبدیل به نقاش مراسم عروسی شد. در این سبک، نقاش تصویر زن و شوهر را نقاشی می کند. به طور سنتی شوهر در سمت چپ تصویر قرار گرفته و زن در سمت راست آن قرار می گیرد. وی پرتره ها را در دو بوم جدا از هم به تصویر می کشید. امروزه تنها پرتره اولیکانها در کنار هم و در موزه موزه مائریتشویس به نمایش گذاشته شده است و دیگر پرتره ها از هم جدا شده اند.

آثار متقدم هالس دقت و مهارت طراحی و تناسبات را در او به وضوح نشان می دهد، اگر بخواهیم به مثالهایی در این مورد اشاره کنیم می توان به اثر دو پسر آوازه خوان با عود و کتاب موسیقی و ضیافت افسران سنت جورج اشاره کرد. هالس رنگ پوست را به شکل غلیظ می سازد اما این رنگ در نهایت حالتی صیقلی و جلا یافته در کار پیدا می کند. اگر بخواهیم در آثار متقدم و متاخر وی تفاوتی قائل شویم میتوان گفت که این نقاش در آثار متاخر خود با دستی آزاد تر کار میکرد.

وی کمی بعد آثار قابل توجه و مهمی را به تصویر کشید. تابلوی ویلم ون هایتویزن که یک پرتره تمام قد و در حالیکه به شمشیر تکیه داده بود، از زمره این آثارند. اثر دیگر مهم او در این دوره پرتره تمام قد مادام ون برستین می باشد. اما اثر دیگری که این هنرمند در سال 1639 به تصویر کشید یک تابلوی نقاشی می باشد که ظاهرا نتیجه مطالعه از یکی از شاهکارهای رامبراند است. بعدها می توان تاثیر این مطالعه را بر روی دو اثر مشهورش که یکی، پرتره گروهی (که در سال 1641 خلق شده) و دیگری پرتره ماریا ووگت (در سال 1639) می باشد، به وضوح میتوان دید. تاثیرات رامبراند را در این دو اثر کاملا قابل ملاحظه است. نقاشی های هالس، در طول عمر هنری او تغییرات زیادی کردند. پس از گذشت زمان و فعالیت های زیاد رنگهای زنده و پر انرژِی جای خود را به رنگ سیاه در آثار وی دادند. به بیان دیگر رنگ سیاه در آثار هالس نوعی چیرگی و استیلا پیدا کرد. احتمالا دلیل این کار او ناشی از لباسهای سیاهی بوده که پیروان مذهب پروتستان بر تن می کردند. یکی دیگر از تغییراتی که در آثار وی مشاهده می شد و به نوعی تبدیل به امضای این هنرمند گردید، تکیه دادن مدل ها به یک صندلی می باشد.

در آثار متاخر این نقاش هلندی کم کم ضربات قلمو آزادتر شدند. جزییات اهمیت کمتری پیدا کردند و بیشتر به بیان احساسات و کاراکتر اثر توجه می شد. در نقاشی های ابتدایی تر این هنرمند بیشتر بر نشاط و زیبایی اثر تاکید می شد، در حالیکه در آثار متاخر بر قامت و وقار نقاشی تمرکز و تاکید می شد. این خصوصیات را می توان در اثر اداره کنندگان بیمارستان سنت الیزابت و دو دهه بعد در اثر اداره کنندگان نوانخانه مشاهده نمود. به نوعی می توان این آثار را شاهکارهای هالس در آن دوران به حساب آورد. پالت وی در این آثار یک پالت محدود می باشد و او از رنگهای زیادی در این کارها استفاده نکرده است. از طرف دیگر رنگ فلش تینت (رنگ پوست) که او در این آثار از آن بهره برده نسبت به آثار متقدم او از درونمایه خاکستری بیشتری برخوردار است. و سرانجام سایه هایی که او در آثارش از آنها بهره برده بسیار تیره بوده و تقریبا به رنگ سیاه می باشند. این دوره زمانی است که نقاش هنرمند، فروش کمتری در آثارش داشته و افراد ثروتمند سفارشهای کمتری به جهت کار به او می داده اند. برخی از مفسرین هنری دلیل استفاده او از این رنگها (رنگدانه های سیاه و سفید) را ارزان تر بودن آنها نسبت به لیک ها و کارمین ها می دانند. یکی از دلایل اینکه هالس از نظر مالی تحت فشار قرار گرفت این بود که وی برعکس نقاشان معاصر خود دست به مسافرت نزد. کسانی که در طلب هنر وی بودند می بایست به نزد او می آمدند. در آن دوران اوضاع اقتصادی اطراف محل زندگی او خراب شده بود و کمتر کسی سفارش اثر نقاشی می داد، همین موضوع باعث قرار گرفتن هنرمند نقاش در شرایط بد مالی شد.

به عنوان یک نقاش پرتره، هالس کمتر در آثارش حالات روانشناختی را بروز می داد. این موضوع برعکس نقاشان بزرگ پرتره مانند رامبراند و یا ولاسکوئز می باشد. اگرچه در چند اثر می توان نشانه هایی از تجزیه و تحلیل شخصیت و حالات روانشناختی را مشاهده کرد. در آثاری مانند دریاسالار دو رویتر، یعقوب اولیکان و نقاشی های آلبرت ون در میر میتوان این خصوصیت را مشاهده کرد.

در این تالبوها یک احساس خیلی کمرنگ و لطیف را مشاهده میشود. مثلا نوعی لبخند و یا سرخوشی درونی در برخی از این آثار بچشم میخورد. مثلا تابلوی شوالیه خندان می تواند مثال مناسبی برای این دسته از آثار هالس باشد.

تکنیک نقاشی های فرانس هالس

اما در این قسمت کمی به تکنیکی که این نقاش هلندی از آن در خلق آثارش استفاده می کرده خواهیم پرداخت. فرانس هالس را میتوان استاد مسلم استفاده از نوعی تکنیک به حساب آورد که قبلا از آن به عنوان نقص در نقاشی یاد می شده: ماندن جای قلمو در کار! حرکات نرم و چرخشی هالس بر روی بوم نقاشی تقریبا در تمام آثار وی قابل مشاهده می باشد. اما همین حرکات نرم و چرخشی نقش بسیار بزرگی در حجم دادن و ایجاد فضا در آثار این نقاش بزرگ دارد. اکثر افراد فکر می کنند که هالس آثار خود را با ضربات شدید قلم و پرتاب آن بر روی بوم خلق کرده، در حالی که این تئوری صحیح نیست. شاید بتوان گفت که او از نوعی نقاشی آلاپریما در آثار خود استفاده می کرده. برای اجرای طرح اولیه وی از گچ، یا رنگ رقیق بر روی یک سطح خاکستری و یا صورتی استفاده می کرده و مرحله به مرحله آنرا با رنگ تکمیل می کرده است. به نظر می آید که هالس مرحله اولیه نقاشی خود را کاملا آزادانه و بدون استرس اجرا می کرده است. احتمالا وی از همان اوایل گرایش به نقاشی تا حد قابل قبولی بر روی تناسبات تسلط داشته است. به طور کل یکی از نکات حائز اهمیت و مثبت در هنر این نقاش هلندی جرات و شهامت وی در اجرای اثر می باشد. او با قدرت هر چه تمام تر قلموی خود را بر روی بوم حرکت می داده و با اعتماد به نفس کامل و در وقت مناسب دست از کار می کشیده است. این هنرمند با تمام انرژِی و توان بر روی آثار کار می کرده و این موضوع که مشتری اثر چه کسی است و یا چه چیزی را طلب می کند خلل و تغییری در کار او ایجاد نمی کرده است.

شهرت این نقاش بزرگ هلندی پس از مرگش تحلیل رفت و برای حدود دو قرن کاملا گمنام و ناشناخته باقی ماند. برخی از آثار وی که اکنون در بین گرانقیمت ترین و پراهمیت ترین آثار هنری جهان می باشند، در طول دوران گمنامی او به مبلغ چند پوند و یا حتی چند شلینگ خرید و فروش می شدند! در سال 1786 پرتره یوهانس آکرونیوس به قیمت پنج شلینگ در یک حراجی به فروش رفت. در اواسط سالهای 1860 و با مطالعات و تلاشهای روزنامه نگار و منتقد هنری فرانسوی به نام تئوفیل توره بورگر، شهرت و اعتبار او دوباره فزونی گرفت. قیمت نقاشی های وی کم کم بالا رفت و در میان عموم دارای شهرت شد. در سال 1889 پرتره وان دن بروک به قیمت 4420 فرانک فروش رفت.

آثار این نقاش بزرگ همچنان منبع آموزش و یادگیری بسیاری از نقاشان جوان می باشد. این نقاشی ها برای افرادی که در پی نقاشی با دست آزاد و ضرب قلم های جسورانه و در عین حال ملایم و زیبا هستند منبعی ارزشمند به حساب می آید. آثار هالس به موزه ها و گالری های مشهور و بزرگی در سراسر جهان راه پیدا کرده است. در اواخر قرن نوزدهم نقاشی هایش از آنتروب تا تورنتو در گالری های مختلف به نمایش درآمد. بسیاری از آثار وی را کلکسیونرهای بزرگ آمریکایی خریداری کردند. یکی از مهمترین مجموعه آثار این هنرمند بزرگ در شهر هارلم و در موزه ای به نام خود او نگهداری و نمایش داده می شود.